De energiemarkt staat nog steeds op zijn kop. De aardgasprijs was eind 2021 al historisch hoog en de oorlog in Oekraïne zorgde voor een nieuwe stijging en een toename in volatiliteit. Ondanks de prijsstijging van aardgas blijft de marktpositie van de netleverende gasmotor-WKK erg sterk. Ook biedt een gasmotor-WKK voor eigen belichting nog steeds prijsvoordelen ten opzichte van het apart inkopen van elektriciteit en ketelgas. Ondanks de sterke marktpositie van de gasmotor-WKK zijn de energiekosten van met name belichtende tuinders wel sterk gestegen. Dit geldt ook voor tuinders zonder WKK.

De kosten zijn zo sterk gestegen dat analisten verwachten dat tot vier op de tien tuinders tijdelijk of definitief stopt als de kosten niet binnen enkele maanden normaliseren. Een buitengewoon zorgelijke situatie voor de sector. Uit de inventarisatie van BlueTerra blijkt dat het opgesteld gasmotor-WKK vermogen afgelopen jaar iets is toegenomen. De komende jaren zullen de draaiuren afnemen door de toename van zon en wind, maar blijft de spark spread tijdens draaiuren gunstig (zie ook bovenstaande Figuur 0.1). De ondersteunende rol op het elektriciteitsnet wordt groter door een stijgende trend in de inzet van noodvermogen en regelvermogen om het elektriciteitsnet in balans te houden.

Marktpositie 2023
De marktpositie van WKK is nog steeds goed en is zelfs versterkt ondanks de sterk gestegen prijzen voor gas ten opzichte van het najaar van 2021. De hoge elektriciteitsprijs zorgt er in veel gevallen voor dat de gasmotor-WKK rendabel is ten opzichte van de inkoop van elektriciteit en ketelgas. De warmteprijs van een netleverende gasmotor-WKK is de meeste tijd aanzienlijk lager dan warmte uit een ketel dankzij de hoge opbrengst van elektriciteitsverkoop. Onderstaande figuur geeft dit duidelijk weer. De warmteprijs uit de gasmotor-WKK stijgt wanneer de elektriciteitsprijs laag is. Dit komt typisch voor op momenten met veel zon en wind zoals bijvoorbeeld in oktober, eind januari en begin maart.

Belichting kostbaar
Ook de belichtende tuinder behaalt voordeel met een gasmotor-WKK. Echter zijn de totale kosten van de belichtende tuinder sterk gestegen. Figuur 0.3 in de bijlage geeft dit duidelijk weer.
Belichting is erg kostbaar geworden. Er komen signalen uit de markt dat als gevolg hiervan de belichtingsuren momenteel met 50% zijn verlaagd. Naast de sterk gestegen prijzen zien we de volatiliteit van de elektriciteitsprijs sterk toenemen door de groei van zon en wind. Op dit moment drukt windstroom voornamelijk grotere gascentrales uit de markt. Maar het effect van zonnestroom op de spotprijzen van elektriciteit is zo sterk dat de draaiuren van WKK verschuiven van midden op de dag naar het begin en einde van de dag en soms ook naar weekenduren of nachturen. Dit is voor tuinders met een CO₂-behoefte een lastige ontwikkeling, omdat de CO₂ uit de WKK voor de teelt hard nodig is, juist wanneer de zon schijnt.

Marktpositie 2025
De huidige marktprijzen voor gascontracten in 2025 nemen sterk af ten opzichte van de gascontracten voor 2023. De elektriciteitsprijzen nemen minder sterk af, waardoor de spark spread vergroot wordt en de gasmotor-WKK positie versterkt wordt. De draaiuren van de gasmotor-WKK dalen echter wel door de toenemende levering van elektriciteit uit zon en wind.
Door deze toename zullen de vollasturen van de gasmotor-WKK in 2025 (circa 3.200 uur) ongeveer 12% lager liggen dan in 2023 (3.600 uur). Vooral midden op de dag in het tweede en derde kwartaal zullen door zon-PV de elektriciteitsprijzen op veel dagen te laag worden voor de gasmotor-WKK om rendabel te kunnen draaien. In het eerste en vierde kwartaal zal de marktprijs steeds meer afhangen van de productie van windstroom. Draaiuren verschuiven daardoor naar eerder ongebruikelijke uren zoals in de nacht of in het weekend. De daling van draaiuren zal deels gecompenseerd worden door hogere opbrengsten in de uren wanneer er wel geproduceerd wordt.

Marktpositie 2027
In 2027 zal het aantal vollasturen van netleverende gasmotor-WKK ten opzichte van 2025 verder afnemen tot ongeveer 3.000 uur. Er zal nog meer wind- en zonne-energie beschikbaar komen, maar er zijn nog veel momenten dat er vraag is naar fossiel vermogen. De toename van duurzame productie is doorslaggevend en zorgt ervoor dat er steeds meer op ongebruikelijke uren gedraaid gaat worden en dat het gebruik van warmte en CO₂ van de gasmotor-WKK’s lastiger inzetbaar is. De winstgevendheid van de WKK is wel afhankelijk van de regelgeving, zoals een CO2-belasting en belastingvrijstelling op WKK-gas. Dit verklaart de grote speling in de rendabiliteitsfiguren.
Waar in 2023 de windproductie nog voornamelijk de gascentrales de markt uitdrukt, zal in 2027 de windproductie ook steeds vaker gasmotor-WKK’s uit de markt drukken. Door de groei van duurzame weersafhankelijke opwekking ontstaat erer een groeiende vraag naar naar flexibele vraag.

Doorkijk naar 2030
Op basis van de plannen in het Klimaatakkoord zal het vermogen van wind en zon richting 2030 fors toenemen. De vollasturen van gasmotor-WKK’s zullen echter maar beperkt afnemen door een toenemende vraag naar elektriciteit en een afname aan capaciteit van kolencentrales en kerncentrales in Noordwest Europa. Daardoor zal er op momenten met weinig zon en wind veel gasvermogen nodig zijn inclusief het vermogen van de gasmotor-WKK. Volgens de huidige inzichten heeft de aardgas-WKK in 2030 nog steeds een belangrijke rol te spelen.

BlueTerra heeft de analyse gemaakt in opdracht van Stichting Kennis in je Kas in het kader van Kas als Energiebron. Het originele bericht en rapport zijn te vinden op de website van Kas als Energiebron.