Dat de gasprijs recordhoogten bereikt en ook op dagbasis grotere fluctuaties doormaakt dan ooit is zal de meesten van u wel bekend zijn. Aan deze extreme situatie liggen een aantal oorzaken ten grondslag. 

Allereerst speelt de lage vullingsgraad van de aardgasbuffers in Nederland, Duitsland en Oostenrijk een hoofdrol, dit zijn hoofdzakelijk de gasbuffers waar Gazprom in participeert. Daarnaast speelt vooral een rol dat Gazprom deze winter alleen haar langlopende contractverplichtingen nakomt maar nauwelijks gas levert op de spotmarkt om allerlei technische en/of politieke redenen. De ‘markt’ is erg zenuwachtig want met een koude winter kan een schaarste aan aardgas ontstaan richting eind februari. Het is mogelijk dat dit tot afschakeling van vraag gaat leiden, een scenario waar niemand op zit te wachten. Deze spanning leidt tot een zeer bewegelijke markt met hoge uitschieters in de prijs. Vooral als er weer signalen zijn dat er koude op komst is. Extra aanvoer van LNG levert wel wat verlichting maar lijkt nog niet voldoende.

Deze extreme prijzen in deze winter hebben ook een effect op de termijnmarkt voor aardgas. De prijs voor gaslevering in 2024 en 2025 liggen met prijzen op 44 resp. 39 €/MWh een factor 2,2 hoger dan een jaar geleden. Een flinke factor en het knelpunt in Nederland is dat we door de afbouw van aardgaswinning in Groningen geen eigen productie hebben waarmee we de prijzen wat kunnen dempen. De gasvraag in Nederland neemt maar langzaam af en dat betekent dat we sterk afhankelijk zijn geworden van de leveranciers die grotendeels buiten Europa liggen. Dat is een kwetsbare positie. Of het nu Russisch gas is of LNG uit Noord Amerika, leveringszekerheid heeft een prijs. Wij vrezen daarom dat er serieus rekening gehouden moet worden met structureel hogere prijsniveaus dan in het afgelopen decennium en dat de volatiliteit ook komende jaren structureel hoger ligt.

Ook de CO₂-prijs is het afgelopen jaar sterk gestegen (EU-ETS) naar een prijsniveau dat momenteel schommelt rond de 85€/ton. Het afnemend plafond van rechten en het minder op de markt brengen van rechten door het MSR mechanisme (MSR = market stability reserve) zorgt voor een beperkter aanbod en daardoor hogere prijzen. Een ander effect van de hoge gasprijs is dat de kolencentrales meer draaien en daarmee meer vraag naar CO₂-rechten veroorzaken. Er zijn daarnaast veel bedrijven die hun risico afdekken met de inkoop van rechten voor een langere periode waardoor minder rechten beschikbaar zijn om vrij te verhandelen.  Gezien dit mechanisme en de prijsprikkel die nodig zal zijn om de ambitieuze reductiedoelstellingen binnen het ETS te behalen, is een structureel hogere prijs aannemelijk. Het is daarbij niet uit te sluiten dat er forse prijspieken plaats zullen vinden als veel bedrijven dreigen niet te kunnen voldoen aan de verplichting hun jaarlijkse uitstoot af te dekken.

De combinatie van hoge gasprijs en hoge CO₂-prijs leidt er tenslotte toe dat ook de gemiddelde elektriciteitsprijs erg hoog is. Op momenten dat de productie van wind en zon laag is bereikt ook de elektriciteitsprijs een recordhoogte omdat een aardgascentrale de prijsbepalende centrale in de merit order is. Met de verwachting dat beide prijzen structureel hoger zullen liggen zal de gemiddelde elektriciteitsprijs naar alle waarschijnlijkheid ook structureel hoger liggen. Er is echter een belangrijk verschil met de gasprijs of CO₂-prijs. De elektriciteitsprijs fluctueert van uur tot uur vrij sterk. De meest bepalende factor daarin is de productie door wind en zon. Zo zijn er ook uren met zeer lage tot negatieve prijzen tegenover record prijzen tot wel 400 €/MWh (groothandel) bij een tekort aan wind en zon. Voor afnemers of decentrale producenten biedt dit kansen.

Samengevat lijkt het waarschijnlijk dat de extreem hoge gasprijs dit eerste kwartaal nog wel even aanhoudt. Daarnaast lijkt ook op lange termijn een structureel hoger en volatieler prijsniveau van gas, CO₂ en elektriciteit waarschijnlijk. Hoe hier als bedrijf mee om te gaan? Over dat onderwerp organiseren we een webinar op 19 januari.